จาก’กากกาแฟ’สู่’ไมโค-บล็อกมวลเบา’หนุนสร้างสังคมคาร์บอนต่ำ

ไบโอเทค สวทช. และ ม.มหิดล ผุด “ไมซีเลี่ยมปลูกป่ารูปหัวใจ” และ “ไมโค-บล็อกจากกากกาแฟ” เพื่อสังคมคาร์บอนต่ำและความยั่งยืนของสิ่งแวดล้อมในจังหวัดตาก

ทีมนักวิจัยศูนย์พันธุวิศวกรรมและเทคโนโลยีชีวภาพแห่งชาติ (ไบโอเทค) สำนักงานพัฒนาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งชาติ (สวทช.) ร่วมกับนักวิจัยจากคณะสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรศาสตร์ และคณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล นักวิจัยศูนย์เทคโนโลยีโลหะและวัสดุแห่งชาติ (เอ็มเทค) และเครือข่ายเพื่อนสวนพฤกษ์ อ.แม่สอด จ.ตาก ภายใต้โครงการส่งเสริมการเรียนรู้เพื่อการอนุรักษ์และฟื้นฟูสิ่งแวดล้อมอันเนื่องมาจากพระราชดำริ (เหมืองผาแดง) อ.แม่สอด จ.ตาก จัดอบรมเชิงปฏิบัติการเรื่อง “ไมซีเลี่ยมรูปหัวใจสำหรับฟื้นฟูป่าธรรมชาติ” และ “ไมโค-บล็อกมวลเบาจากกากกาแฟ” เพื่อสังคมคาร์บอนต่ำและความยั่งยืนของสิ่งแวดล้อม ในพื้นที่ อ.แม่สอด จ.ตาก ผ่านกิจกรรมให้เยาวชนในพื้นที่ได้ร่วมกันสร้างหัวใจไมซีเลี่ยมที่ช่วยปกป้องเมล็ดพันธุ์เพื่อปลูกป่าได้ยั่งยืน และสร้างอิฐชีวภาพจากชีวมวลเหลือทิ้งภาคการเกษตรในพื้นที่ สร้างความตระหนักในเรื่องวิทยาศาสตร์และการอนุรักษ์ผืนป่า

ดร.นัฐวุฒิ บุญยืน นักวิจัย ทีมวิจัยปฏิสัมพันธ์ของจุลินทรีย์ทางการเกษตร ไบโอเทค สวทช. เปิดเผยว่า การปลูกต้นไม้เป็นวิธีที่ดีที่สุดในการลดปริมาณก๊าซเรือนกระจกอย่างหนึ่ง การสร้างป่าไม้เท่ากับการดูดซับก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ ซึ่งก๊าซนี้เป็นสาเหตุหลักของโลกร้อน การปลูกต้นไม้จะช่วยดักจับฝุ่นและมลพิษในอากาศ เนื่องจากต้นไม้เป็นแหล่งกักเก็บคาร์บอนที่ดีโดยผ่านกระบวนการสังเคราะห์แสง รวมถึงยังเป็นการเพิ่มพื้นที่ป่า เพิ่มพื้นที่สีเขียวในการดูดซับคาร์บอน รักษาระบบนิเวศ และปลูกจิตสำนึกอนุรักษ์ป่าด้วย

ทีมวิจัยไบโอเทค ประกอบด้วย ดร.นัฐวุฒิ บุญยืน น.ส.จารุวรรณ เชื้อสีหะรณชัย น.ส.สลิลาพร นวลแก้ว และ น.ส.ปพิชญา ขวานทอง ร่วมมือกับ ผศ.ดร.ปรียาพร เกิดฤทธิ์ ดร.จักรพล พันธุวงศ์ภักดี จากคณะสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล และ ผศ.ดร.หนึ่งนิตย์ วัฒนวิเชียร จากกลุ่มสาขาวิชาวัสดุศาสตร์และนวัตกรรมวัสดุ คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล จัดอบรมเชิงปฏิบัติการเรื่อง “ไมซีเลี่ยมรูปหัวใจสำหรับฟื้นฟูป่าธรรมชาติ” และ “ไมโค-บล็อกมวลเบาจากกากกาแฟ” เพื่อสังคมคาร์บอนต่ำและความยั่งยืนของสิ่งแวดล้อมในพื้นที่ของ อ.แม่สอด จ.ตาก โดยการปลูกป่าด้วยหัวใจไมซีเลี่ยม ได้ถูกนำไปสาธิตและประยุกต์ในงาน “KIT CAMP 2024” ในวันที่ 22 สิงหาคม 2567 ที่ผ่านมา ณ พื้นที่ผาแดง อ.แม่สอด จ.ตาก

ในขณะที่ “ไมโค-บล็อกมวลเบาจากเห็ดผสมกากกาแฟ” ได้ถูกนำไปสาธิตและลงมือจริงในงาน “ก็มาดิ… CRAFT” ระหว่างวันที่ 23 – 25 สิงหาคม 2567 ที่ผ่านมา ณ โรบินสัน แม่สอด จ.ตาก ซึ่งเป็นงานภายใต้ความร่วมมือของหลายภาคส่วนในจังหวัดตาก เช่น ททท.สำนักงานจังหวัดตาก หอการค้าจังหวัดตาก วิทยาลัยชุมชนจังหวัดตาก กลุ่มนักประกอบธุรกิจรุ่นใหม่จังหวัดตาก สถาบันพัฒนาองค์กรชุมชน (องค์การมหาชน) และบริษัท แม่สอดพลังงานสะอาด จำกัด เป็นต้น โดยการอบรมเชิงปฏิบัติการทั้งสองถือเป็นส่วนหนึ่งของโครงการย่อยภายใต้ชุดโครงการ “การอนุรักษ์ฟื้นฟูความหลากหลายทางชีวภาพและเสริมสร้างเศรษฐกิจฐานรากของชุมชนในพื้นที่เหมืองผาแดง อันเนื่องมาจากพระราชดำริ จังหวัดตาก ตามโมเดลการขับเคลื่อนเศรษฐกิจ BCG” ภายใต้ความร่วมมือกับ โครงการส่งเสริมการเรียนรู้เพื่อการอนุรักษ์และฟื้นฟูสิ่งแวดล้อมอันเนื่องมาจากพระราชดำริ จังหวัดตาก

“หัวใจไมซีเลี่ยมปลูกป่า” เปรียบเสมือนการใส่ใจ (หัวใจ) ลงไปด้วย ซึ่งหลังจากผ่านกิจกรรมปลูกป่าเสร็จ คาดว่าน้อง ๆ เยาวชนผู้ร่วมกิจกรรมจะกลับไปติดตามการเจริญเติบโตของต้นไม้ดังกล่าวด้วย โดยชิ้นงาน “ไมซีเลี่ยมปลูกป่ารูปหัวใจ” จะนำไปประยุกต์ในด้านการอนุรักษ์ป่า ภายใต้โครงการส่งเสริมการเรียนรู้ฯ ต่อไป และต้นไม้ที่โตขึ้นจาก “หัวใจไมซีเลี่ยม” จะนำไปสร้างการท่องเที่ยวเชิงสร้างสรรค์ที่เหมืองผาแดง ภายใต้โครงการส่งเสริมการเรียนรู้ฯ ด้วย ซึ่งพื้นที่แห่งนี้เน้นการส่งเสริมพื้นที่เกษตรและป่าชุมชนเพื่อต่อยอดโครงการสร้างป่า สร้างรายได้ผ่านกิจกรรมการท่องเที่ยวสีเขียว (Green Tourism) ชุมชนแนวใหม่ ก่อให้เกิดช่องทางรายได้เพิ่ม สร้างความตระหนักรู้ของคุณค่าพื้นที่บ้านเกิด และสร้างกระบวนการเรียนรู้เพื่ออยู่ร่วมกันกับระบบนิเวศและสิ่งมีชีวิตต่าง ๆ อย่างยั่งยืน (Nature-Based Solution) อีกทั้งคาดว่าจะช่วยลดการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ ลดโลกร้อน และในอนาคตต้นไม้ที่ปลูกนั้นสามารถนำไปสร้างคาร์บอนเครดิตเพื่อช่วยเพิ่มรายได้ให้กับพื้นที่ได้ด้วย ถือเป็นหนึ่งในรูปแบบโมเดลเศรษฐกิจแบบใหม่ หรือ BCG model ของประเทศ โดยกิจกรรมนี้ภายใต้งาน KIT CAMP 2024 น้อง ๆ เยาวชนได้ร่วมกันเรียนรู้การสร้างหัวใจไมซีเลี่ยมจากการผสมก้อนเห็ดและสารอาหาร การระบายเติมแต่งสีในหัวใจไมซีเลี่ยมตามจินตนาการ และร่วมกันปลูกป่าในพื้นที่ผาแดง เป็นกิจกรรมสร้างความตระหนักรู้ในเรื่องวิทยาศาสตร์และเรื่องสำนึกรักษ์ป่าไปพร้อม ๆ กัน

ในขณะที่ “ไมโค-บล็อกมวลเบาจากกากกาแฟ” โดยใช้กากกาแฟ ซึ่งเป็นหนึ่งในของเหลือทิ้งในท้องถิ่น จ.ตาก ผ่านเทคโนโลยีทางชีวภาพ วัสดุศาสตร์ และการออกแบบเชิงสร้างสรรค์ ซึ่งจะนำไปใช้จริงในสถานการณ์จำลอง หรือในสภาวะเลียนแบบที่ใกล้เคียงสภาวะแวดล้อมจริงของกลุ่มพื้นที่เป้าหมายในพื้นที่ อ.แม่สอด จ.ตาก ให้สอดคล้องตามความต้องการของพื้นที่ ภายใต้ BCG model และสามารถประยุกต์ต่อยอดและพัฒนาในอนาคตต่อไปได้ โดยกิจกรรมนี้ภายใต้งานก็มาดิ… CRAFT น้อง ๆ เยาวชนได้ร่วมกันเรียนรู้การสร้างอิฐจากก้อนเห็ด กากกาแฟ เศษอ้อย ข้าวโพด และชีวมวลภาคการเกษตร โดยร่วมกันทำอิฐในเต็นท์ปลอดเชื้อที่ทีมวิจัยเตรียมไว้ให้ เพื่อลดการปนเปื้อนเชื้ออื่น ๆ ซึ่งอิฐชีวภาพที่ได้จะเป็นอิฐที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม ย่อยสลายได้ทางชีวภาพ ปราศจากสารเคมีอันตราย ตอบโจทย์ในเรื่องความยั่งยืนและสิ่งแวดล้อม

“ในปัจจุบัน ‘ไมโค-บล็อกมวลเบาจากกากกาแฟ’ ถือเป็นโครงการนำร่องในการพัฒนาวัสดุและอาคารที่พัก (Homestay) ต้นแบบจากเศษวัสดุทางการเกษตรโดยนำไปผสมกับกลุ่มพืชไร่ข้าวโพด โดยชุมชนและโรงเรียนด้านสิ่งแวดล้อมของ จ.ตาก ในการสร้างประสบการณ์การท่องเที่ยวสีเขียว ชุมชนแนวใหม่ ที่เปิดโอกาสให้คนได้อยู่ร่วมกับพืชและสัตว์ ช่วยให้เกิดมุมมองใหม่ ๆ ให้คนดูเเลธรรมชาติจากใจมากขึ้น โดยสอดแทรกทั้งกิจกรรมและนวัตกรรมวัสดุเพื่อเป็นบ้านที่ปลอดภัยของต้นไม้ เช่น กลุ่มกล้วยไม้ป่า กลุ่มไม้ยาง กลุ่มเห็ดป่า เป็นต้น รวมถึงการเพิ่มความหลากหลายทางชีวภาพของสัตว์ในพื้นที่ร่วมกับนวัตกรรมวัสดุเพื่อเป็นบ้านที่ปลอดภัยของแมลงและนก เช่น ผึ้ง ชันโรง และนกโพรงบางประเภท เป็นต้น จึงเป็นการพัฒนาแนวทางการเพิ่มพื้นที่สีเขียวให้กับธรรมชาติรูปแบบใหม่ของประเทศไทย” ดร.นัฐวุฒิ บุญยืน กล่าวปิดท้าย